Predatoren, parasitaire en enkele onschadelijk insecten bij bijen
Het bijenleven wordt vaak geromantiseerd. Vaak is men verontwaardigd dat bijvoorbeeld bijen en hun broed in en bij bijenhotels worden belaagd door allerlei ongedierte. Geregeld moet ik uitleggen dat dit biodiversiteit is. Het gaat allemaal om eten en gegeten worden. In de natuur valt dat bij bijen niet op, maar als we bijenhotels plaatsen of we kijken beter naar bijennesten in de natuur, dan zijn we getuige van dramatische processen.
 
Indeling en voorbeelden
Voor de indeling is gebruik gemaakt van Wijnand en Hermans (2012)
Predatoren
Predatoren vangen volwassen bijen die met de angel worden verlamd en vliegend naar het nest worden gebracht. Doordat de verlamde bijen in leven blijven, bederft het voedsel voor de larven niet. Voorbeeld is de bijenwolf.
Bijenwolf - Philanthus triangulum: vangt op bloemen in hoofdzaak honingbijen die eerst worden verlamd met de angel. Ze worden dan naar het nest gevlogen; in het nest wordt er een eitje op de bij gelegd. De larve die hieruit komt, eet het binnenste gedeelte van de verlamde bij op. Enkele eeuwen geleden kwam op de zandgronden de bijenwolf zo massaal voor dat hele bijenstanden werden vernietigd. In Zuid-Europa is dat nog steeds het geval. Bij hoge uitzondering worden ook solitaire bijen gevangen. Meer info onder de link bijenwolf.
 
Bijenwolf - Philanthus triangulum in vlucht
 
Bijenwolf - Philanthus triangulum met een honingbij in een bloem van hibiscus: de bij wordt hier met de angel verlamd. Dit gebeurde in 1 sec. Achteraf ontdekte ik pas dat ik deze foto had gemaakt.
 
Gewone graafbijendoder - Cerceris rybyensis: vangt graafbijen, groefbijen en bloedbijen. De bijen worden in de vlucht achtervolgd, na de vlucht met steken van de angel verlamd en vervolgens naar het nest gevlogen.
 
Broedparasieten
Larven van broedparasiten leven in de eerste plaats van de voedselvoorraad in het nest. Vaak wordt daarbij eerst het ei of de nog jonge larve opgegeten.
Broedparasitisme door bijen zelf
Bijen en nesten van bijen worden niet alleen belaagd door insecten van andere insectenfamilies, maar ook door hun eigen nauw verwante familiegenoten: de bijen zelf. Gewoonlijk worden deze parasitaire bijen koekoeksbijen genoemd omdat ze net als de koekoek dat doet hun eieren in nesten van andere bijensoorten leggen. Onder de link Koekoeksbijen wordt daar verder op ingegaan.
Knotswespen - Sapyga: parasiteren onder meer op behangersbijen
De meerderheid van deze soorten parasiteert in nesten van solitaire bijen, met name buikverzamelaars (Megachilinae). Knotswespen leggen hun eieren in de cellen van bijennesten, die reeds door de bij van voedsel (stuifmeel) voor het eigen nageslacht zijn voorzien.
Kort hierop legt de bij haar ei in de nestcel en sluit ze de cel af. Na enkele dagen komt de larve uit (voor dat de bijenlarve uitkomt), waarna deze het bijenei uitzuigt en vervolgens het voor de bijenlarve bedoelde voedsel verorbert.
 
Een hongerwesp - Gasteruption jaculator: parasiteert op verschillende bijen
 
Een fruitvlieg - Cacoxenus indagator: Een broedparasiet; onder meer bij metselbijen. De vlieg legt haar eieren in de cel terwijl de bij stuifmeel haalt. Zodra de larven uitkomen, vreten ze de voedselvoorraad (het stuifmeel) op; verhongering van de bijenlarven is het gevolg.
 
Bloemvlieg - Leucophora obtusa: een broedparasiteert vooral bij zandbijen en roetbijen, verder ook op zijdebijen en groefbijen. stuifmeel en nectar worden door de larven opgegeten.
 
Een dambordvlieg - Miltogramma punctata: een broedparasiet bij onder meer wormkruidbij; stuifmeel en nectar worden door de larven opgegeten.
 
Sachembijoliekever - Sitaris muralis: oliekevers leven van planten, veel soorten eten liefst bloemen. De larven van oliekevers leven zonder uitzondering parasitair, meestal op solitaire bijen maar ook wel op sprinkhanen en krekels. De larven zijn hypermetamorf, wat wil zeggen dat ze twee verschillende larvestadiums kennen waarbij het dier een ander uiterlijk krijgt. De larve leeft eerst van het ei dat zijn gastheer heeft afgezet en vervolgens, in het tweede stadium, van de voor dit ei bestemde voedselvoorraad die de bij heeft verzameld voor zijn nageslacht. De sachembijoliekever legt zijn eieren bij het nest van de gewone sachembij.
 
Sachembijoliekever - Sitaris muralis
 
Blauwe oliekever - Meloe violaceus: een broedparasiet bij solitaire bijen
 
Behaarde bijenwolf - Trichodes alvearius: is een mierkever en broedparasiet bij de gehoornde en rosse metselbij. De eieren worden gelegd in de kieren van houtblokken in de buurt van de nesten. De jonge larven gaan het nest binnen en eten de eieren of jonge larven op. Vervolgens is de voedselvoorraad aan de beurt.
 
Parasitoide insecten van volwassenbijen en larven

Parasitoïde insecten ontwikkelen zich op of in een gastheer: bijvoorbeeld een bij. In of op de bij wordt een ei gelegd, waaruit een larve zich ontwikkelt en het inwendige gedeelte opeet. In de laatste fase van de ontwikkeling van de parasitoide gaat de gastheer dood. Bij de bijen worden de parasitoide insecten in twee groepen ingedeeld: soorten die hun eieren leggen op of in volwassen bijen en soorten die dat doen op bijenlarven en –poppen. Een bij met parasieten blijft al dan niet ernstig verzwakt in leven; onder invloed van parasitoïde larven gaat de bij dood.

 
Een sluipwesp - Ephialtes manifestator: parasiteert op larven van metselbijen en klokjesbijen
 
Blaaskopvlieg - Sicus ferrugineus: parasiteert op volwassen hommels. Blaaskopvliegen snijden een gaatje tussen de tergieten en leggen een ei in het achterlijf van de gastheer.
 
Blaaskopvlieg - Sicus ferrugineus
 
Parende blaaskopvliegen
 
Blaasvlieg - Conops flavipes: parasiteert op volwassen hommels en metselbijen
 
Wolzwevers - Vliegend voor de nestopening schieten ze een ei naar binnen. In de eerste stadium van de ontwikkeling van de larve wordt de voedselvoorraad opgegeten. In het laatste stadium wordt de larve ingesponnen in de cocon van gastheer die vervolgens wordt opgegeten.
Gewone wolzwever - Bombylius major: parasiteert onder meer op larven van zandbijen.
 
Muurrouwzwever  - Anthrax anthrax: een vlieg die zeer geregeld bij bijenhotels is te zien parasiteert bij behangersbijen en metselbijen. De larve van deze wolzwever leeft onder meer van eieren en larven van behangersbijen. Vliegend voor de nestopening schieten ze een ei naar binnen. In de eerste stadium van de ontwikkeling van de larve wordt de voedselvoorraad opgegeten. In het laatste stadium wordt de larve ingesponnen in de cocon van de gastheer die vervolgens wordt opgegeten.
 
Mierwesp- Mutilla europaea: parasiteert op bijenlarven en poppen van hommels

 
Sachembijoliekever - Sitaris muralis: oliekevers leven van planten, veel soorten eten liefst bloemen. De larven van oliekevers leven zonder uitzondering parasitair, meestal op solitaire bijen maar ook wel op sprinkhanen en krekels. De larven zijn hypermetamorf, wat wil zeggen dat ze twee verschillende larvestadiums kennen waarbij het dier een ander uiterlijk krijgt. De larve leeft eerst van het ei dat zijn gastheer heeft afgezet en vervolgens, in het tweede stadium, van de voor dit ei bestemde voedselvoorraad die de bij heeft verzameld voor zijn nageslacht. De sachembijoliekever legt zijn eieren bij het nest van de gewone sachembij.
 
Sachembijoliekever - Sitaris muralis
 
Blauwe oliekever - Meloe violaceus: een broedparasiet bij solitaire bijen
 
Behaarde bijenwolf - Trichodes alvearius: is een mierkever en broedparasiet bij de gehoornde en rosse metselbij. De eieren worden gelegd in de kieren van houtblokken in de buurt van de nesten. De jonge larven gaan het nest binnen en eten de eieren of jonge larven op. Vervolgens is de voedselvoorraad aan de beurt.
 
Parasieten
Zandbijwaaiertje - Stylops melittae: parasiteert op zandbijen en hun larven: het larfje kruipt in het achterlijf en leeft van het bloed van de gastheer. De vrouwtjes blijven ongevleugeld, de mannetjes krijgen vleugels. De larven worden levenbarend uitgezet. Er bestaat ook een groefbijwaaiertje dat op groefbijen parasiteert.
 
Zandbijwaaiertje - Stylops melittae
 
Niet schadelijk (commensale en inquiline) insecten

Bijen kunnen ook met andere insecten leven zonder dat ze  daar nadelen van ondervinden: de zogenaamde commensale insecten.
Hommelreus - volucella bombylans: de larven van deze zweefvlieg leven onderin hommelnesten waar ze zicht voeden met afval. De hommelreus legt in het nest eieren. De uitgekomen larven kruipen onder eibekers van hommels en voeden zich met afval. Hommels ondervinden hier geen nadeel van. Van de hommelzweefvlieg bestaan verschillende varianten die op verschillende soorten hommels lijken waarmee ze samenleven..
 
Spektor - Megatoma undata: leeft in oude nesten van metselbijen en behangersbijen. De eieren worden in de nestgangen gelegd. De larven leven van overgebleven stuifmeel en dode bijen of restanten daarvan.
 
Destructieve insecten
Het gaat in het geval van de bijen om vlinderachtige insecten waarvan de rupsen leven van nestmateriaal.
Grote wasmot - Calleria mellonella: legt eieren in bijenkasten van honingbijen en nesten van hommels ; de rupsen eten naast stuifmeel en nectar ook bijenwas. Als grote wasmot talrijk voorkomt kan hij een aanzienlijke schade in de kasten veroorzaken.